Diên Khánh không những là một vùng đất có bề dày về lịch sử - văn hóa 350 năm mà còn là vùng đất giàu truyền thống cách mạng, nhân dân lao động cần cù, sáng tạo, mang nặng tình làng, nghĩa xóm, gắn bó với quê hương, giữ gìn đạo lý uống nước nhớ nguồn.
Với diện tích tự nhiên 337,55km2, vùng đồng bằng chiếm 30% diện tích. Vùng rừng núi chiếm 2/3 diện tích, trong đó núi cao chiếm 50% nên đã hình thành một địa hình bán sơn địa.
Ngoài Sông Cái với độ dài khoảng 60km, Diên Khánh do địa hình phức tạp nên có nhiều phụ lưu sông, suối, hồ đập như Sông Chò, Sông Đồng Đen, Suối Bạch Đằng, Suối Ồ Ồ, Suối Tiên, Suối Đỗ, Hồ chứa nước Am chúa, Hồ Đồng Mộc, Hồ Cây Sung - Láng Nhớt với sức chứa hàng chục triệu m3.
Về khí hậu: Diên Khánh chịu ảnh hưởng khí hậu nhiệt đới gió mùa, nằm trong khu vực Duyên Hải Miền trung nên thời tiết mát mẽ, nắng ấm, nhiệt độ trung bình 26 độ C. Tất cả những thuận lợi mà thiên nhiên ban tặng đã tạo nên quê hương Diên Khánh như một bức tranh hùng vĩ, sơn thủy hữu tình.
Qua khảo sát thống kê về tài nguyên du lịch, trên địa bàn huyện Diên Khánh có 260 di tích bao gồm: 40 đình, 47 chùa, 53 miếu, 01 dinh, 01 am, 02 lăng, 114 nhà thờ Họ, số còn lại là các giáo xứ, nhà thờ đạo, Bia Quân giới. Các di tích được phân bổ hầu khắp ở địa bàn 17/19 xã, thị trấn. Trong đó có 05 di tích cấp Quốc gia đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cấp bằng công nhận là: Văn Miếu, Thành Cổ, Đền Trần Quí Cáp, Miếu Trịnh Phong và Am Chúa. Có 45 di tích lịch sử - văn hóa đã được UBND tỉnh cấp bằng công nhận.
Về nhà cổ có 20 nhà nhưng số nhà vẫn còn nguyên theo kiến trúc cổ khoảng 14 nhà.
Về lễ hội trên địa bàn Diên Khánh tập trung các lễ hội lớn như: Lễ hội Am chúa, Suối Đỗ, Dinh Thái Tử, Văn Miếu… Ngoài ra, ở các địa phương còn tổ chức cúng tại các Đình, Miếu vào dịp Thanh minh (hay còn gọi là cúng xuân, lễ cúng thu (sau khi thu hoạch xong vụ 8) mà các cụ lão ngày xưa vẫn thường gọi “Xuân, Thu nhị kỳ”. Riêng các nhà thờ họ tộc, đa số việc cúng, tế cũng tổ chức vào dịp Thanh minh (mùng 10/3 âm lịch) hàng năm.
Ngoài du lịch văn hóa, Diên Khánh còn nổi tiếng với nhiều điểm Du lịch sinh thái như: Điểm du lịch sinh thái Suối Tiên, Suối Đỗ, Suối Bạch Đằng, Am chúa, Suối lạnh và Hồ Cây Sung - Láng Nhớt, điểm du lịch sinh thái Nhân Tâm ở xã Diên Xuân, điểm du lịch Memento Country Home ở xã Diên Hòa…
Về làng nghề truyền thống: Đã từ lâu, nhân dân Diên Khánh luôn gắn bó với những ngành nghề thủ công mà tổ tiên đã để lại, nhiều sản phẩm được du khách gần xa ưa chuộng như: Nón lá, bánh, bún, nghề đúc đồng… tập trung chủ yếu ở địa bàn Phú Lộc thuộc thị trấn Diên Khánh.
Bên cạnh những tiềm năng phong phú trên, Diên Khánh còn là nơi thu hút, hấp dẫn du khách với nhiều mô hình kinh tế vuờn, kinh tế trang trại với qui mô lớn, nhiều đặc sản trái cây theo mùa như: Xoài, mít, buởi, vú sữa, thanh long… mang đậm đà hương vị quê hương, để lại nhiều kỷ niệm sâu sắc trong lòng du khách.
Với những tiềm năng về du lịch đã có, tại kỳ họp chuyên đề lần 2, HĐND Huyện Diên Khánh khóa IX đã ban hành Nghị quyết số 02/2007/NQ-HĐND ngày 16/4/2007 về chương trình phát triển Du lịch - Dịch vụ thương mại của huyện đến năm 2010 và sau 2010, trong đó mục tiêu phát triển Du lịch của huyện Diên Khánh được xác định với 2 loại hình du lịch chủ yếu đó là: Du lịch Văn hóa và Du lịch sinh thái.
Trên cơ sở tiềm năng của địa phương, Diên Khánh tập trung đầu tư tôn tạo, khai thác có hiệu quả các điểm di tích lịch sử - văn hóa kết hợp các dịch vụ hoạt động văn hóa, lễ hội truyền thống nhằm phát triển loại hình du lịch văn hóa có hiệu quả; Đồng thời kêu gọi đầu tư, khuyến khích các hộ gia đình, cá nhân, các tổ chức khai thác cảnh quan môi trường sinh thái, các nhà vườn… nhằm khai thác các loại hình du lịch sinh thái với nhiều hình thức đa dạng.
Để thực hiện tốt mục tiêu, phương hướng mà Nghị quyết HĐND huyện đề ra, chương trình phát triển du lịch huyện Diên Khánh trong thời gian đến cần tập trung triển khai có hiệu quả các giải pháp sau:
- Đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng bao gồm tôn tạo các di tích, cảnh quang môi trường, đầu tư hạ tầng kỷ thuật về đường giao thông, điện, nước… khuyến khích kêu gọi vốn đầu tư trên cơ sở Nhà nước tạo mọi thuận lợi cho các nhà đầu tư về đất đai, một phần kết cấu hạ tầng và các chính sách khác theo qui định của pháp luật.
- Quy hoạch phát triển các tuyến phục vụ du lịch bao gồm:
+ Tuyến phía Đông huyện: Tour Diên An, Diên Toàn tham quan các công trình kiến trúc (Đình, Chùa, Miếu…) thắng cảnh đồng quê, các cơ sở sản xuất thủ công nông thôn và các cơ sở chăm sóc cộng đồng.
+ Tuyến phía Bắc huyện: Tour Diên Điền, Diên Sơn và Bắc thị trấn tham quan các công trình kiến trúc Đình, Chùa, các di tích lịch sử - văn hóa Miếu Cây Ké, Chùa Phú Lộc, Chùa Thiên Quang, Văn Miếu Diên Khánh, kiến trúc nhà cổ, chợ đồng quê và các cơ sở chế sản phẩm sau thu hoạch tạo nguồn nguyên liệu cho công nghiệp…
+ Tuyến trung tâm và phía Tây huyện: bao gồm các công trình kiến trúc: Thành Diên Khánh, Đền Trần Quí Cáp, Miếu Trịnh Phong và các công trình kiến trúc Đình, Chùa, nhà cổ, phố nhà nông… tại xã Diên Lạc, Diên Hòa.
- Quy hoạch và phát triển các điểm du lịch sinh thái như: Suối Tiên, Nhân Tâm, Memento Country Home, khu nhà cổ với vườn sinh thái, khu di tích Hòn Dữ - Đá Đen.
- Phát triển loại hình du lịch văn hóa trọng điểm:
+ Thành Cổ Diên Khánh: Do ngân sách tỉnh và Trung ương trùng tu, tôn tạo theo qui hoạch, tiếp tục đề xuất trình Trung ương phê duyệt.
+ Văn Miếu: Tiếp tục đề xuất mở rộng giai đoạn 2 với tổng diện tích 2 ha đã được Nghị quyết HĐND huyện thông qua qui hoạch.
+ Suối Đỗ: Đã hoàn thành đường giao thông, sắp đến nâng cấp, nhựa hóa và kêu gọi đầu tư khai thác.
+ Di tích Am Chúa: Tiếp tục phát huy giá trị di tích mang yếu tố tâm linh, thờ Mẫu, khai thác có hiệu quả cơ sở vật chất hiện có. Kiến nghị tỉnh đầu tư giai đoạn 2.
+ Đầu tư các điểm du lịch sinh thái tại Suối Tiên, Diên Hòa, Diên Xuân bằng nguồn vốn của tư nhân.
- Công tác quản lý và bảo vệ môi trường du lịch: Trước mắt, tăng cường quản lý Nhà nước về đất đai, bảo vệ rừng, trồng rừng… Phát huy thuần phong mỹ tục, giữ gìn cảnh quan sinh thái, trật tự vệ sinh, văn minh, an toàn các điểm du lịch, bảo vệ môi trường, tài nguyên du lịch.
- Công tác thông tin, quảng bá, xúc tiến du lịch: Tập trung tuyên truyền, từng bước làm chuyển biến nhận thức về tầm quan trọng của ngành du lịch trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, từ đó nâng cao trình độ dân trí, hình thành ý thức tự giác bảo vệ, giữ gìn cảnh quan môi trường sạch đẹp, xây dựng nếp sống văn minh, lịch sự và truyền thống hiếu khách của địa phương. Khuyến khích các ngành nghề truyền thống nhằm sản xuất, tạo ra những sản phẩm, các mặt hàng phục vụ khách du lịch. Hình thành và phát triển các dịch vụ vui chơi, giải trí, dịch vụ ẩm thực. Hoàn thành các tư liệu, tài liệu giới thiệu về di tích lịch sử - văn hóa, giới thiệu các tuyến điểm du lịch trên các phương tiện thông tin đại chúng và giới thiệu phục vụ khách tham quan. Kết hợp với các Công ty lữ hành du lịch, Phòng xúc tiến du lịch để thông tin, quảng bá, tiếp thị, xúc tiến du lịch…
Hoàn thành các mục tiêu và triển khai đồng bộ, có hiệu quả các giải pháp trên chắc chắn công tác du lịch trên địa bàn Huyện Diên Khánh sẽ tạo sự chuyển biến một cách mạnh mẽ với nhiều triển vọng./.